Uczestnictwo czy wrażenie

Pobrano z:
Resources for Old Church Slavonic, www.library.illinois.edu

Okres kolędowy tradycyjnie zaowocował rozmowami na temat liturgicznego języka w Cerkwi. Wśród rozbrzmiewających głosów wyraźnie pojawia się polaryzacja. Jednoznaczne deklaracje to jednak rzadkość. Wiadomo, czarno-biały świat to idea, natomiast życie składa się z wielu dodatkowych odcieni. Może dlatego większość rozmówców nie jest precyzyjnie jednoznaczna i wśród wielu własnych myśli znajdują również siłę na dyskusję, polemikę albo wysłuchanie argumentów innych.

Piękno, tradycja, harmonijność, duchowość – brzmią głosy tych, którzy stoją na straży języka cerkiewno-słowiańskiego. Zrozumienie, przyjęcie nauczania, świadoma duchowość – szepczą ci, którzy szukają w modlitwie języka zrozumiałego, który jest opanowany zarówno w stopniu biernym (słuchanie) jak i czynnym (mowa, pisanie). Kto ma rację? Czy możemy udzielić jednoznacznej odpowiedzi?

Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem o pięknie i duchowości języka cerkiewno-słowiańskiego. Poezja świętych Ojców brzmi śpiewnie i melodycznie. Nabożeństwo łączy sferę śpiewu, obrzędu i języka w spójną całość. Pytanie, czy w taki sam sposób nie łączą się w piękną całość nabożeństwa sprawowane w lokalnych Cerkwiach w innych językach: angielskim, francuskim, hiszpańskim, fińskim, czy polskim? Czy inne Cerkwie, które swym wiernym głoszą Chrystusa w sposób zrozumiały coś utraciły? Czegoś się wyrzekły? Czy może docierają do swych wiernych najkrótszą i najbardziej bezpośrednią drogą?

Wspomnijmy o ewangelicznej historii, kiedy Jezus Chrystus uzdrawia w szabat. W zapisanej na kartach Ewangelii dyskusji zadaje On retoryczne pytanie: czy można odmówić pomocy komuś kto jej tu i teraz potrzebuje?

Wracając do wątku językowego, warto przytoczyć tu wniosek płynący z ewangelicznej historii – Cerkiew musi troszczyć się o każdego i do każdego podejść „tu i teraz”, najkrótszą i najprostszą drogą, aby wszystkich doprowadzić do Zbawcy i Dawcy Życia. Przez pryzmat słów Chrystusa spróbujmy pomóc tym, którzy języka cerkiewno-słowiańskiego nie rozumieją.

Często słyszymy opinię, że język słowiański (w jego cerkiewnej, aktualnej wersji), to nasz skarb i dziedzictwo, którego nie możemy utracić. Odpowiedzią na takie stwierdzenie może być kolejne retoryczne pytanie: czy skarbem naszym nie jest to co nam przekazał Zbawiciel? Przecież Ewangelia to w tłumaczeniu Dobra Nowina. On ją nam głosi! Raduje, pociesza, daje nadzieję, ale i prowadzi przez zakamarki i meandry życia tutaj i teraz. Czy mogę Ewangelię nazwać moim skarbem, mieć ją, tulić, czcić i całować, bez jej otwierania, czytania i słuchania? Bez poznania jej treści, a przede wszystkim bez wypełniania jej treści? Skarbem jest i język i dziedzictwo historii, i obyczaje ludowe, słowiańskie, greckie i wszystkie inne, które składają się na naszą wspólnotowość, ale skarbem jest przede wszystkim to, co nam zostawił Zbawiciel – Święta Eucharystia i Ewangelia – Jego zbawienne słowa.

Tutaj dochodzimy do kluczowej dzisiaj kwestii. Czym jest dla nas wspólna modlitwa, czym jest dla nas nabożeństwo Cerkwi: uczestnictwem czy wrażeniem? Czy mam wyjść pocieszony słowami Chrystusa, skarcony wspomnieniem o moich grzechach i o nieuniknionej zapłacie na Sądzie Ostatecznym, czy może raczej napełniony pozytywnym wrażeniem, które wywarł na mnie harmonijny polifoniczny śpiew dobrze zestrojony z głosem duchownego. Co przyniesie większy pożytek? Trwanie na wspólnej modlitwie, z której rozumiemy niewiele, i przez to mamy czas na składanie Bogu własnych deklaracji, wygłaszanie własnych próśb, wspominanie własnych intencji, czy wspólne przeżycie kierowanych do nas słów.

A może po prostu wystarczy się nauczyć tego starego, pięknego języka? A może nawet nie musimy go się uczyć a może jedynie rozumieć sercem? Cóż, spróbujmy przeczytać następującą sekwencję:

Oczywiście serce nam pomaga w przyswojeniu wszystkich znaków, słów, fraz. A może jednak nie? Może nie powinniśmy iść drogą na skróty i wyłapywać pojedynczych, znajomych słów, a przyjąć w całości treść Bożego nauczania.

To jak brzmiało to zdanie z akapitu powyżej? Weryfikująca odpowiedź padnie później. Zresztą, pewnie i tak jest mało potrzebna tym, którzy liczą jedynie na duchowe wrażenie. A może jednak wrażenie nie jest celem naszych wspólnych nabożeństw? Może człowiek ma zostać uskrzydlony nie przez śpiew, kapłana, rytm, harmonię i ład, a przez treść? Cóż, odpowiedź możemy odnaleźć na każdej liturgii, w czasie której słyszymy słowa kapłana:

Prawda, że te słowa wyjaśniają wiele? Oczywiście wszyscy jesteśmy je w stanie przeczytać, nawet nasze dzieci, które stoją z nami w świątyni. A słowa te głoszą: 

Niech się napełnią usta nasze wielbieniem Ciebie, Panie, abyśmy śpiewali chwałę Twoją. Pozwoliłeś nam bowiem uczestniczyć w Twoich świętych, Bożych, nieśmiertelnych i życiodajnych Tajemnicach.

A więc mamy wielbić Boga, wyśpiewywać Jego chwałę, czyli głosić Boga wszystkim, całemu światu. Czy jednak przypadkiem, przy braku umiejętności językowych nasze wychwalanie nie staje się zwykłym mormurando (tj. mruczeniem)? No i dlaczego powinniśmy, zdaniem św. Jana Chryzostoma dziękować za uczestnictwo w Tajemnicach, czyli przyjęcie Ciała i Krwi Chrystusa? Przecież ważne jest przede wszystkim wrażenie, z którym opuścimy cerkiew. A może jednak nie?

PS. #1 Pierwszy przywołany tekst z Liturgii św. Jana Chryzostoma to wezwanie diakona: 

Za tę świątynię i tych, którzy z wiarą, pobożną uwagą i bojaźnią Bożą wchodzą do niej, do Pana módlmy się.

PS. #2 Celem tekstu nie jest udzielenie jednoznacznej odpowiedzi a wezwanie do dyskusji, rozmyślań nad naszą wspólnotą i naszą przyszłością. Inspiracją do skreślenia tych słów stały się obserwacje najmłodszych parafian, które po wieku niemowlęco-dziecinnym, w czasie gimnazjum (lub wcześniej) przestają przychodzić do Cerkwi. W tym czasie nie znajdują one w naszym pięknym i mądrym nabożeństwie odpowiedzi na nurtujące ich pytania. Ich odejście od Cerkwi to grzech, za który wszyscy jesteśmy odpowiedzialni.