Wędrówka przez tydzień męki Pańskiej

Ikona Ukrzyżowania z cerkwi Świętych Niewiast Niosących Wonności w Czarnej Białostockiej

Piątek poprzedzający sobotę Łazarza i niedzielę Wjazdu Chrystusa do Jerozolimy to dzień, w którym kończy się Wielki Post. Nasze czterdziestodniowe przygotowanie do przeżywania najważniejszych dni dla Chrześcijanina kończą się wprowadzając nas w okres Wielkiego Tygodnia. W tym okresie każdy dzień jest ważny. Co więcej, zdaniem Świętych Ojców świadome ich przeżywanie jest niezbędne do tego, abyśmy mogli spotkać Zmartwychwstałego Chrystusa w noc paschalną. 

Niedziela Wjazdu Chrystusa do Jerozolimy

Jedno z dwunastu wielkich świąt. Łączy się ściśle z dniem poprzedzającym – sobotą wskrzeszenia Łazarza. Te dwa dni stanowią okres przejściowy pomiędzy Wielkim Postem a Wielkim Tygodniem. Są to dni świąteczne chociaż obowiązuje w ich trakcie post. Święta napominają o mającym nastąpić Zmartwychwstaniu Zbawiciela. Troparion święta przypomina: wskrzeszając Łazarza, powszechne zmartwychwstanie zatwierdziłeś, zanim jeszcze uczyniłeś to męką krzyża, Chryste Boże. W sobotni wieczór oświęcane są palemki na znak naszego współuczestnictwa w biblijnym wydarzeniu.

Wielki Poniedziałek

Cerkiew wspomina starotestamentowego Józefa, który został sprzedany w niewolę przez swoich braci. Stanowi on praobraz Jezusa Chrystusa, którego już wkrótce ludzie przekażą na męki. Tego dnia o poranku sprawowana jest Liturgia uprzednio oświęconych Darów. Nabożeństwo to jest charakterystyczne dla pierwszych trzech dni Wielkiego Tygodnia, przy czym odróżnia się jednym elementem od liturgii sprawowanych w okresie Wielkiego Postu. Różnicą tą są długie czytania ewangeliczne. Pierwsze trzy dni Wielkiego Tygodnia mają bardzo głęboką treść, która pozwala nam widzieć nadchodzącą Paschę, jako spełnienie ludzkich oczekiwań, które było zapowiedziane już w Starym Testamencie.

Wielki Wtorek

Tego dnia Cerkiew mówi o potrzebie duchowej czujności i doskonałości. W trakcie Liturgii czytane są ewangeliczne pouczenia Jezusa Chrystusa. 

Wielka Środa

Po raz ostatni tego dnia czytana jest modlitwa św. Efrema Syryjczyka – Panie i Władco życia mojego... Ostatni raz sprawowana jest przed Wielkanocą Liturgia uprzednio oświęconych Darów. Ewangelia czytana tego dnia przypomina o namaszczeniu Chrystusa przez niewiastę. W tym dniu przeżywamy również zdradę Judasza i zamiar wydania Zbawiciela arcykapłanom.

Wielki Czwartek

Św. Antymins - cerkiew św. Nektariusza z Eginy w Monasterze św. Dymitra w Sakach

Tego dnia Cerkiew przeżywa ustanowienie Mistycznej Wieczerzy, tj. ustanowienie sakramentu Eucharystii. W praktyce parafialnej, rano jest sprawowana szczególna Liturgia św. Bazylego Wielkiego, która rozpoczyna się wieczernią. W jej trakcie przeżywamy Eucharystię, której Chrystus dokonuje dla swoich uczniów.

Piękna grecka i bałkańska prawosławna tradycja nakazuje tego dnia każdemu przyjąć Ciało i Krew Chrystusa. Każdy powinien w ten dzień być razem z uczniami Zbawiciela i przyjąć od Bogoczłowieka Jego Ciało i Krew.

W trakcie tej liturgii przygotowywane są Święte Dary dla chorych na cały kolejny rok. Liturgia jest niezwykle mistyczna i piękna i chociaż wprowadza w okres najbardziej surowego postu, niesie w sobie wielką nadzieję, ukazując bezgraniczną Bożą miłość.

Zwierzchnicy Cerkwi lokalnych tego dnia przygotowują Święte Myrro. Bogobojny obyczaj wielu ludziom nakazuje po liturgii i przyjęciu Eucharystii surowy i ścisły post, który trwa aż do Wielkiej Soboty.

Wieczorem w cerkwiach sprawowane są jutrznie, w trakcie których czytane są fragmenty Ewangelii opisujących zdradę Judasza, pojmanie Zbawiciela, sąd u Piłata,  męki, ukrzyżowanie i śmierć Zbawiciela na krzyżu.

Wierni uczestniczący w tym nabożeństwie trzymają zapalone świece jako symbol żarliwej modlitwy a także świadectwo obecności przy Zbawicielu. Dwanaście fragmentów Ewangelii zostały wplecione w nabożeństwo jutrzni, które paraliżuje głębią mądrości zawartej w śpiewanych tego dnia troparionach i sticherach.

Słyszymy m.in., iż Ten, który stworzył cały świat, gwiazdy, niebo i ziemię, który na ziemi postawił wszystkie rośliny i drzewa, Sam jest teraz wieszany na drzewie, tj. ukrzyżowany. Ten, który stworzył człowieka, przyjmuje z ludzkich rąk męki, upokorzenie i śmierć.

Dzisiaj na drzewie wisi Ten, który na wodach ziemię zawiesił.

W koronę cierniową ubierany jest król aniołów.

W szatę hańby przyobleczony jest Ten, Który niebo przyodziewa obłokami.

Przyjął policzkowanie Ten, który w Jordanie wyzwolił Adama.

Gwoździami przybity jest Oblubieniec Cerkwi.

Włócznią przebity jest Syn Dziewicy.

Kłaniamy się cierpieniom Twym, Chryste.

Kłaniamy się cierpieniom Twym, Chryste.

Kłaniamy się cierpieniom Twym, Chryste.

Okaż nam chwalebne Twoje Zmartwychwstanie!

(Antyfona 15 jutrzni Wielkiego Czwartku, ton 6) 

Wielki Piątek

W Wielki Piątek, w godzinach południowych na środek świątyni wynoszona jest ikona – całun z wizerunkiem Chrystusa złożonego w grobie. Jest to święta Płaszczanica. W tym dniu przeżywamy śmierć Zbawiciela i złożenie Jego ciała w grobie.

Jest to dzień surowego postu. Również liturgicznie zauważamy zmianę – tego dnia nie może być sprawowana Liturgia Eucharystyczna.

W czasie wieczerni czytana jest kolejny raz Ewangelia o męce Chrystusa. To długa historia, która złożona jest z fragmentów spisanych przez czterech Ewangelistów, która wspomina wszystkie wydarzenia od modlitwy w ogrodzie Getsemani, aż do śmierci Zbawiciela i złożenia Jego Ciała w grobowcu Józefa i Nikodema.

Po przeczytaniu Ewangelii św. Płaszczanica wynoszona jest na środek świątyni, gdzie sprawowane jest nabożeństwo powieczerza. Śpiewane są nadgrobne pieśni wychwalające Bożą miłość do człowieka, która wyzwalając nas z niewoli szatana, doprowadziła do ofiary Krzyża. W nocy z piątku na sobotę rozpoczyna się kolejne nabożeństwo.

Wielka Sobota

Ten dzień jest nazywany piękną, dziwną i niezwykłą sobotą. Łączy tragizm Wielkiego Piątku i radość Zmartwychwstania.

Przed świtem rozpoczyna się nabożeństwo poranne – jutrznia. W jej trakcie, na środku świątyni czytane są przez duchownych poetyckie stichery wychwalające Zbawiciela i Jego ofiarę. To chyba najpiękniejsza poezja, jaka kiedykolwiek powstała. Osoba Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, pełna miłości do człowieka, spoczywa w ikonie św. Płaszczanicy, a duchowni wychwalą Boga stojąc z zapalonymi świecami przed św. Całunem.

W końcowej części jutrzni rozpoczyna się procesja, w czasie której Płaszczanica obnoszona jest wokół świątyni. Następnie czytane są fragmenty Pisma Świętego, które przypominają proroctwa o Zmartwychwstaniu Chrystusa, zdeptaniu śmierci i szatana.

Oczekujący zbawienia wierni, wspólnie z chórem śpiewają wzbudzając nadzieję: powstań Boże, osądź ziemię, albowiem Ty królujesz na wieki!

Bezpośrednio po zakończeniu nabożeństwa porannego, sprawowana jest Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego, która, podobnie jak w Wielki Czwartek, rozpoczyna się od wieczerni.

W jej trakcie czytane są wszystkie starotestamentowe proroctwa dotyczące zbawiennej ofiary, ukrzyżowania i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Teksty te, są czytane po to, aby wzmocnić naszą wiarę, aby udowodnić, że wszystko to, czego dokonał Zbawiciel, uczynił z własnej woli, którą zapowiedział ludziom przed wiekami.

W czasie liturgii, zamiast hymnu Cherubinów, śpiewana jest wyjątkowa pieśń: Niech milczy wszelkie ludzkie stworzenie. Pieśń podkreśla tragizm Bożej ofiary, która została dobrowolnie złożona ze względu na każdego z nas. Będąc świadkiem tej niezmierzalnej miłości możemy jedynie łkać i modlić się w milczeniu.

Wbrew widzianym wokół przykładom zachowań, Wielka Sobota to dzień surowego postu. To jeszcze nie święto, to zaledwie niezbędne wprowadzenie, które, jak wierzymy zakończy się paschalną radością. Tego dnia, w trakcie liturgii, duchowni zmieniają szaty liturgiczne – zdejmują ciemne, wielkopostne szaty a nakładają w kolorze białym.

To dzień, kiedy Cerkiew mówi o Chrystusie, iż przebywa jednocześnie: w grobie cieleśnie, w piekle, jako Bóg, który wyzwala z niewoli dusze sprawiedliwych, w raju w którym jest razem z ukrzyżowanym Łotrem oraz na Tronie wraz z pozostałymi Osobami Trójcy Świętej. Ten dzień ukazuje Boskość Chrystusa, który w swej miłości stał się człowiekiem, ale nie przestał być naszym Stwórcą, Sędzią i Zbawcą.

Jezusie, wszystkich Królu, Ty wyznaczyłeś granice ziemi, a sam dzisiaj zamieszkujesz w małym grobie i martwych podnosisz z grobów.

Zbawco, jakże otchłań wytrzyma Twoje przyjście? Cierpi skruszona, zamroczona i oślepiona blaskiem światłości Twojej.

(z pochwał nadgrobnych jutrzni Wielkiej Soboty) 

W tym dniu ikona złożenia do grobu, tj. św. Płaszczanica, spoczywa na środku świątyni. To przed nią sprawowana jest Boska Liturgia, to przed nią czytane są w trakcie całego dnia fragmenty Pisma Świętego, a dokładnie księga Dziejów Apostolskich.

Zakończenie

Wszystkie te dni prowadzą nas do paschalnej radości, ale są niezbędne, abyśmy na tą radość byli przygotowani, abyśmy zrozumieli absurd ludzkiej grzeszności, zło płynące z grzechu i pokus. Wielki Tydzień ukazuje absolutną Bożą miłość do człowieka. Wspominamy słowa Zbawiciela, który jest Dobrym Pasterzem i za każdą zbłąkaną owieczką jest w stanie iść aż na krańce ziemi. Wydarzenia Wielkiego Tygodnia to niezbędne dla naszej wiary świadectwo tej miłości, przed którą trzeba stanąć w milczeniu i pokorze.

Te dni to czas, kiedy w naszym życiu nie powinno być spraw osobistych. Ideałem staje się ich odrzucenie. To nie czas na prywatne problemy. Teraz nasz Bóg staje przed żołnierzami, którzy Go biją, staje przed ludźmi, którzy Go opluwają, cierpi od słów, którymi naród go wita. Czy nasze miejsce, osób które nazywają się Jego uczniami, ma być gdziekolwiek indziej, aniżeli tutaj, w świątyni, razem z Nim? Tradycja cerkiewna daje jednoznaczną odpowiedź.

o. Marek